2025, ortak konutumuz olan gezegenimiz üzerindeki baskının ne kadar büyük olduğunu açıkça gördüğümüz bir yıl oldu. Global iklim krizinin tesirlerinin giderek şiddetlendiği bir devirde, Türkiye’de etraf ve iklim siyasetlerine dair alınan kararlar; toprak, orman, su ve tüm doğal varlıklarımız üzerindeki riskleri daha da büyüttü. İnsan faaliyetlerinin yol açtığı bu çok taraflı tahribat, tabiatla kurduğumuz münasebetin sorgulanmasını ve tekrar kurulmasını ertelenemez bir mecburilik haline getirdi.
Yıl boyunca yaşanan gelişmeler; ekosistemlerin bütünlüğünü, biyolojik çeşitliliği ve milyonlarca canlının ömür hakkını tehdit eden uygulamaların ne derece yaygınlaştığını gözler önüne sererken, birebir vakitte güçlü bir toplumsal hassaslığı da beraberinde getirdi. Doğayı savunan yurttaşların, gönüllülerin, bilim insanlarının ve sivil toplumun yükselen sesi; bu sürecin sırf kayıplarla değil, sorumluluk ve dayanışmayla da nasıl şekillenebileceğini gösterdi.
2025’in etraf olayları bize net bir ileti veriyor: Tehlike büyük, kaybedecek vaktimiz yok. Lakin umut hâlâ elimizde.
TEMA Vakfı olarak hazırladığımız bu derlemede, geride bıraktığımız yıl boyunca tabiata karşı sorumluluğun daima birlikte taşınmasıyla ortaya çıkan kazanımları ve ekosistemimizi tehdit eden olumsuz gelişmeleri bir ortaya getirerek, etraf gündemine dair kapsamlı bir kıymetlendirme sunuyoruz.
2025’te Umut Veren Etraf Kazanımları
2025 yılında doğayı muhafaza çabası, birçok alanda somut kazanımlar üretti. Yargı kararları, bilimsel raporlar ve toplumsal savunuculuklar; tabiat için daima birlikte sorumluluk almanın tesirli sonuçlar doğurabildiğini gösterdi.
Kanal İstanbul’a bilimden güçlü itiraz
Kanal İstanbul projesine ilişkin ÇED Olumlu kararına karşı açılan davada hazırlanan uzman raporu; projenin çevresel, jeolojik ve toplumsal tesirlerinin eksik ve yanlışlı değerlendirildiğini ortaya koydu. Raporda ÇED belgesinin bilimsel açıdan yetersiz olduğu, “yanlışlarla dolu, tutarsız, çelişkili, hususun uzmanları tarafından hazırlanmadığı izlenimi veren özensiz hazırlanmış bir rapor; olumlu pahalandırmak mümkün değil” ifadeleriyle açıkça vurgulandı.
Kuzey Ormanları’nı ve İstanbul’un su varlıklarını direkt tehdit eden proje için hazırlanan bu rapor, kentin geleceği ve tabiatın korunması açısından kritik bir gelişme olarak kayda geçti.
Kuzey Ormanları’nda madenciliğe geçit yok!
İstanbul Şile’de Kuzey Ormanları’nı tehdit eden kömür, kuvars ve kil maden alanının genişletilmesine yönelik proje; bölge halkının itirazları ve ilgili kurumların olumsuz görüşleri doğrultusunda iptal edildi. Su havzaları, orman ekosistemleri ve doğal hayat açısından önemli riskler barındıran proje, güçlü toplumsal reaksiyon sayesinde durduruldu ve Kuzey Ormanları’nın korunması ismine değerli bir kazanım sağlandı.
Sarıalan Altın Madeni’nde tabiat kazandı!
Balıkesir’in Altıeylül ve İvrindi ilçelerinde planlanan Sarıalan Altın Madeni Projesi’ne ilişkin ÇED Olumlu kararı, Danıştay’ın kararı bozmasının akabinde yapılan uzman incelemesi sonucunda iptal edildi. 2022 yılında başlattığımız türel süreçte, ÇED raporunda tespit edilen çok sayıda eksiklik ve çevresel risk, mahkemenin tabiat lehine karar vermesinde belirleyici oldu.
TEMA Vakfı olarak bölgedeki doğal alanların korunması emeliyle proje alanını yakından takip etmeyi sürdürüyoruz.
Tokat ve Kırklareli’nde hayatı savunuyoruz
Tokat Almus ve Kırklareli Merkez’de planlanan altın madeni projeleri için verilen ÇED Gerekli Değildir kararları yargıdan döndü. TEMA Vakfı olarak bizim de davacı olduğumuz hukuksal süreçler sonucunda çevresel tesirlerin gereğince değerlendirilmediği bu projelere ait iptal kararları, etraf hakkı ve kamusal kontrol açısından kıymetli bir kazanım oldu.
Gölbaşı’nda kömür ocağına yargı freni
Ankara, Gölbaşı’nda planlanan kömür ocağı için verilen ÇED Gerekli Değildir kararı, açtığımız dava sonucunda mahkeme tarafından iptal edildi. Bu karar, doğal alanların korunmasında yargının kritik rolünü bir sefer daha ortaya koydu.
Afşin-Elbistan’da hâlâ umut var!
Afşin-Elbistan A Termik Santrali’ne yeni üniteler eklenmesini öngören projeye ilişkin ÇED Olumlu kararına karşı açtığımız davada hazırlanan eksper raporu; hava kalitesi, su varlıkları, tarım alanları ve halk sıhhati üzerindeki önemli riskleri ortaya koydu. Uzman raporunun bu taraftaki tespitleri, bölgenin daha fazla kömür kirliliğine maruz kalmaması açısından değerli bir gelişme oldu.
Bu gelişme, doğayı müdafaa çabasında lokal halkın ve sivil toplumun kararlı duruşunun somut bir kazanımı olarak değerlendirildi.
Gerede Çayı için değerli tüzel aşama
Gerede Çayı’ndaki sanayi kaynaklı kirliliğe karşı, TEMA Vakfı’nın da kesimi olduğu Gerede Çayı Pak Aksın Platformu tarafından yürütülen türel süreçte değerli bir gelişme yaşandı.
Ankara Bölge Yönetim Mahkemesi, Bolu Yönetim Mahkemesi’nin atık sular etrafa ziyan vermeyecek kıymetlere ulaşana kadar, organize sanayi bölgelerinde faaliyetlerin durdurulması talebini reddeden kararını bozarak evrakın yine görülmesine hükmetti. Bu karar, pak su çabasında kıymetli bir kademe olarak kayda geçti.
Likya coğrafyasını tehdit eden otoyol projesinin ÇED kararı iptal edildi
Finike–Demre–Kaş–Kalkan Otoyol Projesi’ne verilen ÇED Olumlu kararı, eksper raporu doğrultusunda mahkeme tarafından iptal edildi. TEMA Vakfı olarak bizim de davacı olduğumuz süreçte çıkan karar; Likya Yolu, Kaputaş Plajı ile birçok doğal ve kültürel alanın korunması açısından kritik bir kazanım sağladı.
Tüm bu umut verici gelişmeler, doğayı korumak için alınan sorumlulukların ve gösterilen gayretlerin ne kadar tesirli olduğunu gösterdi.
2025’te Doğayı Tehdit Eden Olaylar
2025 yılı, iklim krizinin tesirlerinin şiddetlendiği ve tabiat üzerindeki baskının arttığı bir yıl olarak kayda geçti. Hem dünyada hem ülkemizde alınan kararlar ve yaşanan çevresel olaylar, gezegenimiz için hayati risklerin hâlâ çok yüksek olduğunu gösterdi.
Türkiye, son 52 yılın en kurak yılını yaşadı
İklim değişikliğine karşı en kırılgan bölgelerden biri olan Akdeniz Havzası’nda yer alan Türkiye’de, iklim krizinin tesirleri her geçen yıl daha bariz hâle gelirken, ülkemiz son 52 yılın en kurak devrini yaşadı.
2025 su yılında (1 Ekim 2024 – 30 Eylül 2025) birçok bölgede son yılların en düşük yağış düzeyleri kaydedildi. Türkiye genelinde ortalama yağış ölçüsü 422,5 mm olarak gerçekleşti. Bu kıymet, uzun yıllar ortalamasına nazaran yağışların yüzde 26, bir evvelki yıla nazaran ise yüzde 29 oranında azaldığını ortaya koydu.
Kuraklık, bilhassa Güneydoğu Anadolu’nun güneyi ile Hatay etraflarında yer yer yüzde 60’ın üzerinde yağış kaybına neden oldu. İç Anadolu’nun orta bölümleri, Eskişehir, Hatay, Malatya ve Güneydoğu Anadolu’nun büyük kısmında yıllık yağış ölçüsü 250 mm’nin altına düştü. Güneydoğu Anadolu ve İç Anadolu’da son 65 yılın, Marmara’da son 63 yılın, Akdeniz’de son 51 yılın, Ege’de ise son 18 yılın en düşük yağış düzeyleri kaydedildi.
Bu bilgiler, iklim krizinin artık kalıcı bir tehdit haline geldiğini; başta toprak olmak üzere tüm doğal varlıkları merkeze alan bilim temelli ve bütüncül siyasetlere hemen muhtaçlığımız olduğunu gözler önüne seriyor.
Bu yıl, Yalova’nın yüz ölçümünden daha büyük orman alanı küle döndü
2025 yılı, orman yangınlarının sebep olduğu kayıpların giderek ağırlaştığı bir yıl olarak kayda geçti. Yaz aylarında artan sıcaklıklar ve şiddetlenen kuraklık, insan kaynaklı ihmal ve dikkatsizliklerle birleşerek ülke genelinde çok sayıda büyük yangına yol açtı.
1988’den bu yana tutulan kayıtlara nazaran 2025, 2021’de yaşanan büyük yangınlardan sadece dört yıl sonra, en fazla orman alanının yandığı ikinci yıl oldu. Bu tablo, iklim krizinin derinleşen tesirleri karşısında yangınlara yönelik önleyici siyasetlerin ve faal müdafaa tedbirlerinin yetersizliğini bir sefer daha gözler önüne serdi.
Yangınlar sırf Ege ve Akdeniz ile sonlu kalmadı; Eskişehir, Sakarya, Bilecik, Karabük, Bursa ve Tekirdağ üzere daha evvel büyük ölçekli yangınların nadiren görüldüğü vilayetlerde de önemli orman kayıpları yaşandı. Yıl boyunca çıkan yangınlarda yaklaşık 81.500 hektar (yaklaşık 109 bin futbol alanı büyüklüğünde) orman alanı, yani Yalova’nın yüz ölçümünden daha büyük bir alan ziyan gördü.
Yangınlarla gayret sırasında 18 orman işçisi ömrünü yitirdi. TEMA Vakfı olarak hayatını kaybeden işçilerimize bir kere daha Allah’tan rahmet, ailelerine ve yakınlarına başsağlığı diliyor; yaralanan emekçilerimize geçmiş olsun diyoruz.
TEMA Vakfı olarak orman yangınlarında kaybettiğimiz tüm canlılar için derin bir keder duyuyoruz. Küçük ihmal ve dikkatsizliklerin büyük felaketlere yol açabildiğini bir defa daha hatırlatıyor; bilhassa şiddetli rüzgârın tesirli olduğu ve nemin düşük seyrettiği devirlerde artan yangın riskine karşı herkesi daha dikkatli ve sorumlu davranmaya çağırıyoruz.
Marmara’da müsilaj tehdidi sürüyor
2025 yılının Ocak ayında Kadıköy kıyısında kaydedilen imajlar, Marmara Denizi’nde müsilaj tehdidini bir defa daha gözler önüne serdi. Bu tablo, 2021 yılında geniş alanlara yayılarak büyük korku yaratan müsilajın akabinde kâfi ve kalıcı tedbirlerin hâlâ hayata geçirilmediğini ortaya koydu.
İklim değişikliği, artan deniz suyu sıcaklıkları ve yanlış atık idaresi üzere nedenlerle derinleşen müsilaj meselesinin tahlili için, Marmara Denizi’ndeki kirlilik yükünü azaltmayı hedefleyen Marmara Denizi Aksiyon Planı’nın gecikmeksizin ve bütüncül biçimde uygulanması gerekiyor.
İklim Kanunu’nda tabiat ve toplum faydası gözetilmedi
9 Temmuz’da yürürlüğe giren Türkiye’nin ilk İklim Kanunu, iklim krizinin tesirlerine karşı bağlayıcı emisyon azaltım amaçları ve fosil yakıtlardan çıkış planı içermemesi nedeniyle kamuoyunda ve uzmanlar ortasında önemli tenkitlere neden oldu.
Hazırlık sürecinde sivil toplumun, uzmanların ve mahallî idarelerin aktif biçimde dahil edilmediği düzenleme; emisyon azaltımı, iklim ahengi ve adil geçişi güçlendirecek bütüncül siyasetler sunmadı. Bunun yerine, emisyon ticaret sistemini merkeze alan dar bir yaklaşım benimsendi; tabiat ve toplum faydası geri plana itildi.
Bilimsel gerçeklerle ve Paris Anlaşması’nın 1,5°C maksadıyla uyumsuz olan kanunda, iklim krizinden en fazla etkilenen kırılgan kümelere yönelik esirgeyici sistemler ile bağımsız bir izleme ve kontrol yapısı da yer almadı. Bu eksiklikler, Türkiye’nin iklim krizinin olumsuz tesirlerine karşı adil, tesirli ve iştirakçi bir uğraş yürütmesini zayıflatan değerli bir geri adım olarak değerlendirildi.
Doğal varlıklarımız madencilik baskısı altında
24 Temmuz’da yürürlüğe giren ve Maden Kanunu’nda değişiklikler içeren Torba Yasa ile ormanlar, zeytinlikler, tarım yerleri ve korunan alanlar madencilik faaliyetlerine açıldı. Düzenleme, madencilik ve güç yatırımlarına geniş ayrıcalıklar tanırken, tabiat muhafaza unsurlarını geri plana iten bir yaklaşımı beraberinde getirdi.
Yasa kapsamında maden ruhsatı süreçlerinin hızlandırılması, müsaade sistemlerinin yatırımcı lehine yine düzenlenmesi, orman alanlarının MAPEG’e devredilmesi ve zeytinliklerin madenciliğe açılması üzere kararlar, müdafaa siyasetlerini önemli biçimde zayıflattı. Ayrıyeten korunan alanlarda izinlere belli müddette karşılık verilmemesi halinde onaylanmış sayılması ve nadir-stratejik madenlere özel müsaade süreçleri tanımlanması, doğal ve kültürel miras açısından telafisi güç riskler doğurdu.
Maden Kanunu’ndaki bu değişikliklerle birlikte ÇED süreçlerinin zayıflatılması ve müsaadelerin hızlandırılması, doğal varlıklarımızın yatırım baskısı altında korunmasız bırakılmasına yol açabilecek bir hukuksal yer yarattı.
Akbelen’de kömür için zeytin ağaçları kesildi ve sökülerek taşındı
Torba yasa ile getirilen düzenlemeler doğrultusunda Akbelen’de zeytin ağaçlarının kesilmesi ve sökülerek taşınması, 2025’in en üzücü etraf olaylarından biri olarak kayda geçti. Akbelen Ormanı ve etrafındaki zeytinlikler, yırtıcı madencilik faaliyetleri uğruna geri dönüşü olmayan bir tahribata maruz bırakıldı.
Bölge halkının ve tabiat savunucularının tüm itirazlarına karşın gerçekleştirilen bu kesim ve taşımalar; Akbelen’de yüzyıllardır süregelen zeytin kültürüne, ziraî üretime ve bölgenin doğal ekosistemine ağır ziyan verdi.
TEMA Vakfı olarak Akbelen’de zeytinliklerin ve orman ekosisteminin korunması için savunuculuk çalışmalarımıza ve tabiat için sorumluluk almaya devam edeceğiz.
Kaz Dağları’nda tahribat derinleşiyor
Kaz Dağları’nda arka arda gündeme gelen maden projeleri, bölgenin su varlıkları, orman ekosistemleri ve canlı hayatı üzerinde ağır ve kalıcı baskılar yaratıyor. Halilağa Bakır Madeni, Lapseki, Karapınar, Sarıalan, İvrindi altın madenleri ile Balya’daki madenler, bölgenin ekolojik bütünlüğünü geri dönülmesi güç biçimde zedeliyor. Yırtıcı madencilik faaliyetleri, sırf doğayı değil; bölge halkının sıhhatini, geçim kaynaklarını ve hayat alanlarını da riske atıyor.
Bu tasa verici tablo, Kaz Dağları’nın geleceğinin her geçen gün daha kırılgan hâle geldiğini gösteriyor.
Eskişehir’de yabanî madencilik tehdidi büyüyor
2025 yılında Eskişehir, yırtıcı madencilik projelerine yönelik müracaatların en ağırlaştığı vilayetlerden biri oldu. Kaymaz, Alpagut–Atalan ve Sarıcakaya altın madeni projeleriyle Orta Sakarya Vadisi önemli bir baskı altına girdi.
TEMA Vakfı olarak bu projelere karşı yürüttüğümüz türel süreçler devam ederken, bölgenin madenciliğe kapatılması istikametindeki davetimizi yineliyoruz. Orta Sakarya Vadisi’nin madene kapalı alan ilan edilmesi gerektiğini bir sefer daha vurguluyoruz.
Maden kazaları önlenebilir: Kömürden çıkış ertelenemez
2025 yılında Ankara, Sivas ve Zonguldak’ta yaşanan maden kazaları, kömür madenciliğinin hem çalışanlar hem de tabiat açısından taşıdığı ağır riskleri bir sefer daha gözler önüne serdi. Ankara Beypazarı’ndaki kömür ocağında meydana gelen göçükte 13 personel yaralanırken; Sivas Zara’daki bir maden alanında yapılan patlatma sırasında 1 personel hayatını kaybetti, 2 personel yaralandı. Zonguldak Kilimli’de yaşanan bir öteki göçükte ise 1 maden personeli hayatını yitirdi, 4 işçi yaralandı.
Sosyal Güvenlik Kurumu dataları, kömür madenciliğinin en fazla iş kazası ve en çok ölümlü kazanın yaşandığı iş kollarından biri olduğunu ortaya koyuyor. Yaşanan bu kazalar, mevcut üretim anlayışının personel sıhhati ve güvenliğini gereğince gözetmediğini bir kere daha acı biçimde hatırlattı.
TEMA Vakfı olarak hayatını kaybeden emekçilerimize tekrar Allah’tan rahmet, ailelerine ve yakınlarına başsağlığı diliyor; yaralanan emekçilerimize geçmiş olsun dileklerimizi iletiyoruz. Emekçilerin ömrünü tehlikeye atan, havayı, toprağı ve suyu kirleten kömür faaliyetlerinden vazgeçilmesi ve insan hayatı ile ekosistemleri merkeze alan kömürden çıkış ve adil geçiş planlarının ivedilikle hayata geçirilmesi gerektiğini bir defa daha vurguluyoruz.
Son bir yılda yaşanan ve doğal varlıkları tehdit eden tüm bu olaylar, bütüncül etraf siyasetlerine duyulan muhtaçlığın aciliyetini bir sefer daha ortaya koydu.
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı