Üsküdar Üniversitesi Sosyoloji Bölümü’nden Prof. Dr. Ebulfez Süleymanlı, 17 Kasım Dünya Komşular Günü münasebetiyle komşuluk kavramının sosyolojik boyutlarını ve çağdaş kent ömrünün bu ilgiler üzerindeki tesirlerini kıymetlendirdi.
Komşuluk, toplumsal bir yakınlık
Komşuluğun, sosyolojik açıdan insanların yaşadıkları etrafta birbirleriyle kurdukları toplumsal münasebetleri tabir ettiğini lisana getiren Prof. Dr. Ebulfez Süleymanlı, “Bu bağlantılar, duygusal dayanak, yardımlaşma, itimat ve karşılıklı sorumluluk üzere ögelerle şekillenir. Komşuluk, sırf coğrafik bir yakınlık değil, birebir vakitte toplumsal, kültürel ve ruhsal bağların oluşturduğu bir kavramdır. Beşerler, ekseriyetle benzeri ömür biçimleri, pahalar ve muhtaçlıklar etrafında bir ortaya gelirler ve bu, komşuluk ilgilerinin temellerini oluşturur.” dedi.
Geleneksel toplumlarda komşuluk kritik rol oynuyordu
Geleneksel toplumlarda komşuluğun, güçlü bir toplumsal ağ oluşturduğunu ve toplumsal bağların pekişmesinde kıymetli bir rol oynadığını kaydeden Prof. Dr. Ebulfez Süleymanlı, “İnsanlar, komşularıyla daima etkileşimde bulunur, karşılıklı yardımlaşır ve güvenlik konusunda birbirlerine takviye olurlardı. Komşuluk bağları, birebir vakitte ruhsal dayanak sağlamak ve aidiyet duygusu açısından da büyük bir fonksiyon görürdü. Bu tıp bağlantılar, toplumsal ahengin sağlanmasında da kritik bir rol oynardı.” diye anlattı.
Şehirlerde komşuluk bağları zayıflıyor
Ancak çağdaş kent ömrü ile birlikte, apartmanlarda ve yüksek binalarda yaşayan insanların sayısının artması, anonimleşme ve toplumsal izolasyon üzere olguların komşuluk alakalarını yüzeysel hale getirdiğini söz eden Prof. Dr. Ebulfez Süleymanlı, şöyle devam etti:
“İnsanlar artık komşularını tanımamakta ve karşılıklı etkileşimde bulunmamaktadır. 2024 yılında Areda Survey’in Türkiye genelinde yaptığı geniş çaplı bir araştırma, Türk halkının yüzde 63,3’ünün komşuluk bağlarının eskisi kadar güçlü olmadığını, yüzde 31,2’sinin ise bu ilgilerin büsbütün sona erdiğini düşündüğünü ortaya koymuştur.
AVM kültürü esnaf komşuluğunu da dönüştürdü
Çarşıda ve esnaf komşuluklarında da misal bir dönüşüm yaşanmıştır. Evvelden mahalle ve çarşı esnafı, sıkı toplumsal bağlar kurarak alışveriş ve karşılıklı yardımlaşma bağlarını güçlendirirdi. Fakat günümüzde işyerlerinin anonimleşmesi, alışveriş merkezlerinin (AVM) yaygınlaşması ve müşteri alakalarının daha fonksiyonel hale gelmesiyle birlikte, esnaf komşulukları da daha yüzeysel ve çıkar odaklı bir hale dönüşmüştür.”
Şehirleşme ve kişiselleşme, komşuluk bağlarında dönüşüm yarattı
Şehirleşme ve bireyselleşmenin, komşuluk münasebetlerinde besbelli bir dönüşümü beraberinde getirdiğini söyleyen Prof. Dr. Ebulfez Süleymanlı, “Şehirleşme, insanları fizikî olarak birbirinden uzaklaştırmış, yüksek katlı binalarda yaşayanlar ortasında komşuluk bağları zayıflamıştır. Ayrıyeten, kişiselleşme eğilimleri, ferdî alanın ve mahremiyetin artmasına neden olmuş, komşularla etkileşimde bulunma isteği azalmıştır. Bu bağlamda, komşuluk gürültüsü üzere sıkıntılar, komşuluk alakalarını olumsuz tarafta etkileyerek komşuların birbirlerinden uzaklaşmasına neden olmaktadır. Vakitle, bu tavırlar komşuları daha izole bir yaşantıya sürükler ve toplumsal bağların giderek zayıflamasına yol açar. Yalnızlık ve itimat kaybı, yalnızca Batı toplumlarına ilişkin bir sorun olmaktan çıkmış, global bir sorun haline gelmiştir.” diye konuştu.
Komşularla artık sadece gereksinim duyulduğunda irtibat kuruluyor
Apartman kültürü ve site ömrünün, fizikî yakınlık sağlasa da toplumsal etkileşimi azalttığını kaydeden Prof. Dr. Ebulfez Süleymanlı, “İnsanlar daha çok kendi özel alanlarına çekildi ve komşularla sadece muhtaçlık duyduklarında irtibat kurmaya başladı. Bu durum, klâsik komşuluk bağlarının zayıflamasına yol açtı. Evvelce mahallelerde yaygın olan sıcak, samimi bağlar ve yardımlaşma, apartmanlarda daha yüzeysel hale geldi. Bilhassa site omurundaki ortak alanlar (park, otopark, toplumsal tesisler), insanların bir ortaya gelmesini sağlamayı hedeflese de bu alanlarda bile münasebetler yüzeysel kaldı. Ayrıyeten, dijitalleşme süreci, komşulukları daha bağımsız ve süreksiz hale getirdi; klasik sıcak alakaların yerini ise daha sanal ve uzaklıklı bağlar aldı.” biçiminde konuştu.
Komşular ortasında dayanışma duygusu azaldı
Geleneksel manada “komşu komşunun külüne muhtaçtır” kelamının, komşuluk münasebetlerinin ne kadar yakın ve değerli olduğunu vurguladığını söz eden Prof. Dr. Ebulfez Süleymanlı, “İnsanlar, güç vakitlerinde birbirlerine maddi ya da manevi manada yardımcı olurdu ve bu anlayış, toplumsal dayanışmanın ve karşılıklı inancın temelini oluşturuyordu. Lakin günümüzde bu anlayış giderek zayıflamış durumda. Bilhassa büyük kentlerde, kişiselleşme ve ferdî alanın ön plana çıkmasıyla birlikte, ‘komşunun külüne muhtaç olmak’ üzere bir dayanışma anlayışı daha ender görülüyor. Komşuluk alakaları, çoklukla sadece gereksinim anlarında şekillenmeye başlamış, karşılıklı yardımlaşma ve dayanışma duygusu ise giderek azalmıştır.” dedi.
Büyük kentlerde komşuluk bağlantılarının bazen toplumsal statüyle de ilişkilendirilmeye başlandığını söyleyen Prof. Dr. Ebulfez Süleymanlı, “Yüksek gelir kümelerinin yaşadığı yerlerde, komşular ortasındaki bağlar daha yüzeysel ve rekabetçi hale gelebiliyor. Bu durum, komşuluğun klâsik manada ‘yardımlaşma’ ve ‘paylaşma’dan çok, ‘toplumsal görünürlük’ ve ‘sosyal statü’ üzerinden şekillenmesine neden olabiliyor.” tabirinde bulundu.
Komşuluk bağlarını sürdürenler hala var
Türk toplumunda, hatta metropollerde bile, sıcak ve dayanışmacı komşuluk ilgilerini sürdürenlerin hala var olduğunu lisana getiren Prof. Dr. Ebulfez Süleymanlı, “Özellikle mahalle kültürünün güçlü olduğu yerlerde yahut küçük apartmanlarda, beşerler ortasında itimat ve yardımlaşma hala kıymetli bir yer tutuyor.” dedi.
Çat kapı misafirlik anlayışı büsbütün kayboldu
Modern hayatta mahremiyetin giderek daha pahalı hale geldiğini ve bunun, komşuluk bağlarına yansıdığını anlatan Prof. Dr. Ebulfez Süleymanlı, “İnsanlar, özel hayatlarına daha fazla hürmet gösterilmesini istemekte ve bu yüzden komşularıyla daha az etkileşimde bulunmayı tercih etmektedirler. Mahremiyetin artan değeri, komşuluk uzaklıklarını genişletmiş ve beşerler ortasında daha utangaç, yüzeysel bağlantılar oluşmuştur. Çat kapı misafirlik anlayışı da neredeyse büsbütün kaybolmuştur. Eskiden komşular birbirlerine rahatlıkla konuk olabiliyorken, günümüzde müsaadesiz ziyaretler çoklukla güzel karşılanmamaktadır.” diye konuştu.
WhatsApp komşu kümeleri istenmeyen gerginliklere de neden oluyor
Dijital çağ, komşuluk kavramını sanal ortamda tekrar şekillendirildiğini de tabir eden Prof. Dr. Süleymanlı, “WhatsApp kümeleri, toplumsal medya ve çevrim içi forumlar, komşuların yalnızca bilgi paylaşımında bulunmalarını değil, tıpkı vakitte güvenlik meseleleri ya da acil durumlar üzere durumlarda ortak tahliller üretmelerini sağlıyor. Bu sayede fizikî olarak bir ortaya gelmeden de etkileşimde bulunulabiliyor. Tekrar de tüm bu kolaylıklara karşın sanal komşuluklar, klâsik ilgilerin sıcaklığını ve samimiyetini yansıtamıyor. Bu dönüşüm, komşuluk münasebetlerinin daha yüzeysel ve dayanışmanın daha zayıf olmasına yol açıyor. Ayrıyeten dijital etkileşimler bazen yanlış anlaşılmalara yahut gerginliklere de yol açabiliyor. Bir bilgi paylaşımı ya da yorum, komşular ortasında istenmeyen gerginliklere de neden olabiliyor.” sözünde bulundu.
Yalnız yaşayan yaşlılar yahut çocuklu aileler için komşuluk hala önemli
Komşuluk bağlarının, toplumsal dayanışmanın temeli olan kıymetli bir toplumsal olgu olduğunu belirten Prof. Dr. Süleymanlı, “Ancak çağdaş toplumun dinamikleri, kentleşme, kişiselleşme ve dijitalleşme üzere faktörler bu bağları zayıflatmış, yerine daha izole bir ömür stili getirmiştir. Komşuluk alakalarının yine güçlendirilmesi için yüz yüze etkileşimin teşvik edilmesi büyük değer taşır. Toplumsal izolasyonun arttığı günümüzde, komşuluk bağları yalnızlıkla başa çıkmak ismine kıymetli bir araç olabilir. Kolay bir selam bile bu münasebetleri güçlendiren tesirli bir adım olabilir. Bilhassa yalnız yaşayan yaşlılar yahut çocuklu aileler için komşular ortasında sıcak bir selam bile hayati değer taşır. Bu açıdan, Prof. Dr. Nevzat Tarhan’ın ‘Komşuluk bağı toplumu ayakta tutar’ kelamı, yalnızlık ve güvensizlik üzere toplumsal problemlerin önüne geçmek ismine daha da mana kazanıyor.” formunda kelamlarını tamamladı.
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı